Síndrome de superposición: una revisión de literatura de la asociación entre artritis reumatoide, espondilitis anquilosante y síndrome de Sjögren

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.33448/rsd-v10i11.19688

Palabras clave:

Artritis reumatoide; Espondilitis anquilosante; Síndrome de superposición; Síndrome de Sjögren.

Resumen

Una síndrome de superposición es un término utilizado para describir la asociación de dos o más enfermedades diagnosticadas de forma independiente en el mismo paciente. En este artículo, los autores desarrollan una revisión de la literatura de los principales estudios publicados sobre la coexistencia de espondilitis anquilosante con artritis reumatoide y síndrome de Sjögren. El objetivo del estudio es construir una visión general de la evidencia disponible en la literatura científica sobre casos de pacientes con esta triple asociación o otras dobles asociaciones, como entre artritis reumatoide y espondilitis anquilosante o entre espondilitis anquilosante y síndrome de Sjögren. Se seleccionaron dieciséis artículos científicos de entre ciento veintiséis artículos seleccionados inicialmente en las principales bases de datos científicas nacionales e internacionales. Los resultados muestran que las características clínicas, radiológicas y serológicas de cada enfermedad pueden estar presentes de forma parcial o total. La presente revisión nos muestra la importancia de estudiar asociaciones inusuales debido a la falta de información relevante en la literatura y, al mismo tiempo, demuestra que la intervención terapéutica precoz es fundamental para mejorar la calidad de vida de los pacientes.

Citas

Alani, H.; Henty, J.R.; Thompson, N.L.; Jury, E.; Ciurtin, C. (2018). Systematic review and meta-analysis of the epidemiology of polyautoimmunity in Sjogren’s syndrome (secondary Sjogren’s syndrome) focusing on autoimmune rheumatic diseases. Scandinavian Journal of Rheumatology, v. 47, n. 2, p. 141-154, 4 mar. 2018.

Aletaha, D. et al. (2010). Rheumatoid arthritis classification criteria: an American College of Rheumatology/European League Against Rheumatism collaborative initiative. Arthritis and Rheumatism, v. 62, n. 9, p. 2569-2581, 2010.

Azevedo, V. F.; Buiar, P. G. (2012). Concomitância de artrite reumatoide e espondilite anquilosante em um único paciente: importância dos novos critérios de classificação. Revista Brasileira de Reumatologia, [S. l.], p. 111-119, 26 nov. 2012.

Baksay, B. et al. (2011). Coexistence of ankylosing spondylitis and rheumatoid arthritis in a female patient. Clinical Rheumatology, v. 30, n. 8, p. 1119–1122.

Barczyńska, T. A. et al. (2015). Coexistence of rheumatoid arthritis and ankylosing spondylitis. Reumatologia, v. 53, n. 5, p. 279–285.

Bond, D. Ankylosing spondylitis: diagnosis and management. (2013). Nursing standard (Royal College of Nursing (Great Britain): 1987), v. 28, n. 16–18.

Brandt, J. et al. (2002). Co-occurrence of spondyloarthropathy and connective tissue disease: development of Sjögren’s syndrome and mixed connective tissue disease (MCTD) in a patient with ankylosing spondylitis. Clinical and experimental rheumatology, Italy, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11892716/

Brasil. Ministério da Saúde. Secretaria de Atenção à Saúde. (2015). Portaria nº 996, de 30 de setembro de 2015. Aprova o Protocolo Clínico e Diretrizes Terapêuticas da Artrite Reumatoide. Diário Oficial da União, Brasília (DF), 1º de outubro de 2015, Seção 1, p. 99.

Can, G.; Solmaz, D.; Binicier, O.; Akar, S.; Birlik, M.; Soysal, O.; Akkoc, N.; Manisali, M.; Onen, F. (2013). High frequency of inflammatory back pain and other features of spondyloarthritis in patients with rheumatoid arthritis. Rheumatology International, 33:1289–1293. https://doi.org/ 10.1007/s00296-012-2553-7

Carvalho, M.P. (2011). Periódico do Serviço de Reumatologia da Faculdade de Medicina da Universidade Federal de Minas Gerais. 21 de maio de 2011.

Cerri, G.G. (2017). Tratado de radiologia. 1.Ed. Barueri: Manole.

Chiarello, B.; Driusso, P.; Radl, A. (2015). Fisioterapia Reumatológica. Barueri, SP: Manole.

Clayman, M. D.; Reinertsen, J. L. (1978). Ankylosing Spondylitis with Subsequent Development of Rheumatoid Arthritis, Sjögren’S Syndrome, and Rheumatoid Vasculitis. Arthritis & Rheumatism, v. 21, n. 3, p. 383–389.

Cruz Filho, A. (2013). Espondilite Anquilosante. Clínica Reumatológica. Rio de Janeiro: Guanabara Koogan.

Daniels, T.E.; Whitcher, J.P. (1994). Association of patterns of labial salivary gland inflammation with keratoconjunctivitis sicca. Analysis of 618 patients with suspected Sjogren's syndrome. Arthritis Rheum. 37(6):869-77.

De Carvalho, A.; Graudal, H. (1980). Sacroiliac joint involvement in classical or definite rheumatoid arthritis. Acta Radiologica, v. 21, n. 3, p. 417–423.

Drumond, S.N.; Pinto, S.M. (2001). Artroplastia total do quadril em Espondilite Anquilosante. Revista Brasileira de Reumatologia, vol. XI, - nº 3, junho/2001.

Estrela, C. (2018). Metodologia Científica: Ciência, Ensino, Pesquisa. Editora Artes Médicas.

Felberg, S.; Dantas, P. E. C. (2006). Diagnóstico e tratamento da síndrome de Sjögren. Arquivos Brasileiros de Oftalmologia, v. 69, n. 6, p. 959–963.

Fraenkel, L. et al. (2021). American College of Rheumatology Guideline for the Treatment of Rheumatoid Arthritis. Arthritis Care and Research, v. 73, n. 7, p. 924–939.

Furst, D. E. (2014). Glucocorticoid withdrawal [Internet]. Waltham (MA): UpToDate Inc.. http://www.uptodate.com/contents/glucocorticoid-withdrawal.

Gabriel, M.S.; Petit, J.D.; Carril, M.L.S. (2011). Fisioterapia em Traumatologia, Ortopedia e Reumatologia. Rio de Janeiro: Ed. Revinter.

Golder, V.; Schachna, L. (2013). Ankylosing spondylitis: An update. Australian Family Physician, v. 42, n. 11, p. 780–784.

Guo, Y. Y. et al. (2011). Coexisting ankylosing spondylitis and rheumatoid arthritis: A case report with literature review. Chinese Medical Journal, v. 124, n. 20, p. 3430–3432.

Harrold, L. R. et al. (2020). Prevalence of Sjögren’s syndrome associated with rheumatoid arthritis in the USA: an observational study from the Corrona registry. Clinical Rheumatology, v. 39, n. 6, p. 1899, 1 jun. 2020.

Hazes, J. M. W. et al. (1990). Pregnancy and the risk of developing rheumatoid arthritis. Arthritis & Rheumatism, v. 33, n. 12, p. 1770–1775.

Houli, Jacques; Klein, Boris; Morais de Sá, C.A. (2012). Espondilite Anquilosante – revisão de 53 pacientes em duas épocas diferentes. Revista Brasileira de Reumatologia, vol. XX – nº. 2.

Huskisson, E. C.; Hart, F. D. (1970). Ankylosing Spondylitis and Rheumatoid Arthritis. Journal of the Royal Society of Medicine, v. 63, n. 6, p. 620.

Kasper, D.L. et al. (2020).Harrison Medicina Interna, v.2.20ª. Edição. Rio de Janeiro: McGraw¬Hill.

Klarenbeek, N. B. (2010). Recent advances in the management of rheumatoid arthritis [Internet]. British Medical Journal, London, v. 341, c 6942. http://dx.doi.org/10.1136/bmj.c6942.

Kobak, S. (2006). Sjögren’s syndrome in patients with ankylosing spondylitis. Clin Rheumatol, [S. l.], p. 34-37.

Laurindo, I.M.M. et. al. (2007). Artrite Reumatoide: Diagnóstico e Tratamento. Revista Brasileira de Reumatologia, vol. 44 – nº 6, p. 435-442.

Lawall, M. D. A. et al. (2006). Síndrome de Sjögren: relato de caso clínico. Revista da Faculdade de Odontologia - UPF, v. 11, n. 2, p. 77–80.

Lindes, S.M.; Valkengurg, H.A.; De Jongh, B.M. (1984). The risk of developing ankylosing spondylitis in HLA-B27 positive individuals. A comparison of relatives of spondylitis patients with the general population. ArthritisRheum; 27:241–9.

Littlejohn, E. A. (2020). Pregnancy and rheumatoidarthritis. Best Practice and Research: Clinical Obstetrics and Gynaecology, v. 64, p. 52–58.

Luthra, H. S.; Ferguson, R. H.; Conn, D. L. (1976). Coexistence of ankylosing spondylitis and rheumatoid arthritis. Arthritis & Rheumatism, v. 19, n. 1, p. 111–114.

Ma, G.; Steinfeld, S. (1988). Ankylosing spondylitis with primary Sjögren’s syndrome: the first two case-reports. Revuedurhumatisme (English ed.), France. <https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9670336/>

Major P.; Resnick, D.; Dalinka, M.; Kline, P. (1980). Coexisting rheumatoid arthritis and ankylosing spondylitis. AJR Am J Roentgenol; 134(5):1076–9.

Martel, W.; Duff, I. F. (1961). Pelvo-spondylitis in rheumatoidarthritis. Radiology, v. 77, p. 744–756.

Mendes, W.; Menezes, A.; Sobral, S. (2005). Reabilitação na Espondilite Anquilosante. Revista Brasileira de Reumatologia, vol. XV – nº 3.

Meirelles, E.S. (2015). Espondilite Anquilosante e Exercícios. Doença e Prevenção. Rio de Janeiro: Guanabara Koogan.

Moreira, C.; Carvalho, M.A. (2001). Reumatologia – diagnóstico e tratamento. Rio de Janeiro: 2ª edição, Medsi.

Moreira, C.; Carvalho, M.A. (2006). Noções práticas de Reumatologia. Vol. II. Belo Horizonte: Health.

Mota, L. M. H. D. et al. (2018) recommendations of the Brazilian Society of Rheumatology for the pharmacological treatment of rheumatoid arthritis. Advances in rheumatology (London, England), v. 58, n. 1.

Mowat, A. G. et al. (1976). Rheumatoid arthritis and ankylosing spondylitis occurring together. British Medical Journal, v. 1, n. 6013, p. 804–807.

Orellana, C. et al. (2014). Parity and the risk of developing rheumatoid arthritis: Results from the Swedish Epidemiological Investigation of Rheumatoid Arthritis study. Annals of the Rheumatic Diseases, v. 73, n. 4, p. 752–755.

Pereira, I. A. et al. (2009). Recomendações nacionais baseadas em evidências científicas e opiniões dos especialistas sobre o uso do metotrexato nas doenças reumáticas, especialmente na artrite reumatoide: resultados da iniciativa 3E do Brasil. Revista Brasileira de Reumatologia, São Paulo, v. 49, n. 4, p. 346-361. Disponível em: http://dx.doi.org/10.1590/S0482-50042009000400003.

Rezende, M.C. (2016). Sociedade Brasileira de Reumatologia – Espondilite Anquilosante baseado no texto “Arthritis Foundation”.

Rojas-Villarrag A, A. et al. (2012). Introducing polyautoimmunity: secondary autoimmune diseases no longer exist. Autoimmune diseases, v. 2012, n. 1.

Rosenthal, S. H.; Lidsky, M. D.; Sharp, J. T. (2006). Arthritis with Nodules Following Ankylosing Spondylitis. JAMA: The Journal of the American Medical Association, v. 206, n. 13, p. 2893–2894.

Scola, Rosana Herminia; Lin, Katia; Iwamoto, Fabio Massaiti; Arruda, Walter Oleschko; Werneck, Lineu Cesar. (2001). Ankylosing Spondylitis and Central Core Disease: a Case Report.

Scott, D. L.; Wolfe, F.; Huizinga, T. W. J. (2010). Rheumatoid arthritis. The Lancet. Anais. Elsevier B.V.

Shafia S.; Sofi F.A.; Dilafroze, R. R.; Javeed S.; Shah Z.A. (2016). The association between TNFα gene polymorphisms and susceptibility to rheumatoid arthritis in an ethnic Kashmiri population: relationship with disease activity and severity markers. International Journal of Rheumatic Diseases, 2016 Apr;19(4):362-9. doi: 10.1111/1756-185X.12270. Epub 2013 Dec 30. PMID: 24382334.

Shiboski, C. H. et al. (2016). American College of Rheumatology/European League Against Rheumatism Classification Criteria for Primary Sjögren’s Syndrome: A Consensus and Data-Driven Methodology Involving Three International Patient Cohorts. Arthritis & rheumatology (Hoboken, N.J.), v. 69, n. 1, p. 35–45.

Spoorenberg, A.; Van Der Heijde, D.; De Klerk, E.; Dougados, M. (1999). Relative value of erythrocyte sedimentation rate and C-reactive protein in assessment of disease activity in ankylosing spondylitis. Jornal of Rheumatology; 26(4):980–4.

Tosun, M. et al. (2005). Coexisting ankylosing spondylitis and Sjogren’s syndrome: a case report. Rheumatology International Germany. <https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15761725/>

Toussirot, E.; Acquaviva, P. C. (1995). Coexisting rheumatoid arthritis and ankylosing spondylitis discussion of 3 cases with review of the literature. Clinical Rheumatology, v. 14, n. 5, p. 554–560.

Universidade Federal de Alfenas. (2006). Manual de Normalização para Elaboração de Trabalhos Acadêmicos, Dissertações e Teses da Unifal-MG. Alfenas.

Valim, V. et al. (2015). Recomendações para o tratamento da síndrome de Sjögren. Revista Brasileira de Reumatologia, v. 55, n. 5, p. 446–457.

Van Der Linden, S. et al. (1984). The risk of developing ankylosing spondylitis in HLA-B27 positive individuals. A comparison of relatives of spondylitis patients with the general population. Arthritis and Rheumatism, v. 27, n. 3, p. 241–249, 1984.

Van Der Linden, S.; Valkenburg, H.A.; Cats, A. (1984). Evaluation of diagnostic criteria for ankylosing spondylitis. Arthritis and Rheumatism, 1984; 27:361-8.

Van Der Heijde, D. et al. (2017). 2016 update of the ASAS-EULAR management recommendations for axial spondyloarthritis. Annals of the rheumatic diseases, v. 76, n. 6, p. 978–991, 1 jun. 2017.

Varga, E. et al. (2009). Egy betegség két arca: szeronegatív rheumatoid arthritist követoen kialakuló spondylarthritis ankylopoetica: Esetbemutatás a 20 éves reumatológiai osztály anyagából. Orvosi Hetilap, v. 150, n. 43, p. 2000–2003.

Vitali, C. et al. (2002). Classification criteria for Sjögren’s syndrome: a revised version of the European criteria proposed by the American-European Consensus Group. Annals of the rheumatic diseases, v. 61, n. 6, p. 554–558, 2002.

Ward, M. M. et al. (2019). Update of the American College of Rheumatology/Spondylitis Association of America/Spondyloarthritis Research and Treatment Network Recommendations for the Treatment of Ankylosing Spondylitis and Nonradiographic Axial Spondyloarthritis. Arthritis & rheumatology (Hoboken, N.J.), v. 71, n. 10, p. 1599–1613.

Wasserman, A. M. (2011). Diagnosis and management of rheumatoid arthritis. American Family Physician, v. 84, n. 11, p. 1245–1252.

Wilkinson, M.; Bywaters, E. G. (2008). Clinical features and course of ankylosing spondylitis; as seen in a follow-up of 222 hospital referred cases. Annals of the rheumatic diseases, v. 17, n. 2, p. 209–228.

Zhao, G. W. et al. (2020). Ankylosing spondylitis coexists with rheumatoid arthritis and Sjögren’s syndrome: a case report with literature review. Clinical. Rheumatology, v. 40, n. 5, p. 2083–2086, 1 maio 2021.

Publicado

01/09/2021

Cómo citar

MACENA, B. B. .; SOARES, L. M. .; SILVA, C. M. da . Síndrome de superposición: una revisión de literatura de la asociación entre artritis reumatoide, espondilitis anquilosante y síndrome de Sjögren. Research, Society and Development, [S. l.], v. 10, n. 11, p. e293101119688, 2021. DOI: 10.33448/rsd-v10i11.19688. Disponível em: https://rsdjournal.org/index.php/rsd/article/view/19688. Acesso em: 30 jun. 2024.

Número

Sección

Ciencias de la salud