Burnout em professores do ensino secundário

Autores

DOI:

https://doi.org/10.33448/rsd-v9i7.3776

Palavras-chave:

Burnout; Saúde ocupacional; Doenças profissionais; Ensino secundário.

Resumo

O objetivo deste estudo foi de investigar a incidência de Burnout em professores moçambicanos do ensino secundário geral, verificando possíveis associações com variáveis sociodemográficas e laborais. Foi aplicado o questionário de dados sociodemográficos e o Maslach Burnout Inventory - Educador Survey, versão em português, a 250 professores de duas escolas públicas do ensino secundário. A análise estatística de dados mostrou que os professores apresentam média moderada de Exaustão Emocional - EE (2,68) e Despersonalização - DE (2,51) e alta de Realização Profissional - RP (3,26). A idade, números de filhos e experiência profissional foram variáveis que apresentaram correlações positivas com as dimensões EE e DE e, a de número de filhos associou-se negativamente com a RP. Professores solteiros apresentaram média elevada em RP (M = 3,56; DP = 1,27) em relação aos outros. Cabe ressaltar, assim, a necessidade de desenho de programas de prevenção e intervenção, já que os professores encontram-se em fase de desenvolvimento de Burnout.

Biografia do Autor

Mussa Abacar, Universidade Rovuma

Departamento de Psicologia da Faculdade de Educação e Psicologia.

Gildo Aliante, Universidade Federal do Rio Grande do Sul

Departamento de Psicologia Social e Institucional

Fernando António, Escola Primária Completa de Nchancha

Departamento de Recursos Humanos

Referências

Abacar, M. (2015). Burnout em docentes do ensino básico em escolas moçambicanas e brasileiras. (Tese de Doutorado). Programa de Pós-graduação em Psicologia Cognitiva, Universidade Federal de Pernambuco, Recife.

Abacar, M., & Aliante, G. (2016). Fontes de stress ocupacional em professores moçambicanos do ensino secundário geral do 1º ciclo, cidade de Nampula. [Comunicação oral]. Jornadas Científicas do MINEDH. Maputo: 21 a 23 de setembro.

Abacar, M., Aliante, G., & Nahia, I. A. A. (2020). Fontes de estresse ocupacional e estratégias de enfrentamento em professores moçambicanos do ensino básico. Saúde e Pesquisa, 13(1), 41-52. https://doi.org/10.17765/2176-9206.2020v13n1p41-52

Abacar, M., & Amade, F. T. (2018). Trabalho, prazer e colapso do professor: Stress ocupacional e estratégias de gestão em profissionais do ensino primário público em Moçambique. In J. N. dos Bastos & M. Abacar (Org.). Educação em Moçambique: Políticas, Concepções e Práticas (pp. 271-284). Maputo: Educar.

Abacar, M., Roazzi, A., & Bueno, J. M. H. (2017). Estresse ocupacional: Percepções dos professores. Revista Amazônica, 19(1), 430-472. Acesso em: https://www.researchgate.net/publication/326579051_Estresse_ocupacional_Percepcoes_dos_professores_Occupational_stress_Teachers%27_perceptions

Abacar, M., Tarcísio, L., & Aliante, G. (2017). Burnout em professores moçambicanos do ensino superior público e privado. Revista Saúde e Pesquisa, 10(3), 567-577. http://dx.doi.org/10.177651/1983-1870.2017v10n3p567-577

Aliante, G. (2018). Síndrome de Burnout e trabalho: Um estudo junto a professores do ensino fundamental das escolas da rede pública na cidade de Nampula. (Dissertação de Mestrado). Instituto de Psicologia, Universidade Federal do Rio Grande do Sul, Porto Alegre.

Aliante, G., & Abacar, M. (2018). Fontes de stress ocupacional em professores do ensino básico e médio em Moçambique, Brasil e Portugal: Uma revisão sistemática de literatura. Revista Internacional de Língua Portuguesa, 4(33), 95-110. https://doi.org/10.31492/2184-2043.RILP2018.33/pp.95-110

Aliante, G., & Abacar, M. (2019). Fontes de estresse em professores moçambicanos do ensino primário. In Anais do XVI Encontro Nacional da Associação Brasileira de Estudos de Trabalho (ISSN: 2318-9517, GT09). Salvador/BA, 3 a 6 de setembro. Disponível em: http://www.abet2019.sinteseeventos.com.br/simposio/public

Aliante, G. Abacar, M., & Pereira, A. M. (2020). Estresse ocupacional em professores de educação inclusiva. Estudos Interdisciplinares em Psicologia, 11(1), 162-181. http://dx.doi.org/10.5433/2236-6407.2020v11n1p162

Aliante, G., & Tittoni, J. (2018). Fatores psicossociais no trabalho docente: Concepção de professores moçambicanos do ensino básico na cidade de Nampula. In Anais do XVII Encontro Regional Sul da Associação Brasileira de Psicologia Social, (p. 28201), Porto Alegre. Disponível em: http://www.inscrcoes.fmb.unesp.br/fcl

Aliante, G., & Tittoni, J. (2017). Saúde mental relacionado ao trabalho: Percepção dos professores do ensino fundamental da rede pública em Angoche sobre fatores de risco psicossocial no trabalho docente. [Resumo]. In Anais do XIX Encontro Nacional da Associação Brasileira de Psicologia Social, (p. 787), Uberlândia/MG, 1 a 4 de Novembro. Disponível em: www.abrapso.org.br

Almeida, C. V., Silva, C., Centurion, P., & Chiuzi, R. M. (2011). Síndrome de Burnout em professores: Um estudo comparativo na região do Grande ABC Paulista. Rev. Elet. Gestão e Serviços, 2(1), 276-291. http://dx.doi.org/10.15603/2177-7284/regs.v2n1p276-291

Amimo, C. A. (2012). Are you experiencing teacher burnout? A synthesis of research reveals conventional prevention and spiritual healing. Education Research Journal, 2(11), 338-344. Disponível em: http://www.resjournals.com/ERJ

Arraz, F. M. (2018). A Síndrome de Burnout em docentes. Revista Científica Multidisciplinar Núcleo do Conhecimento, 7(6), 34-47. Disponível em: https://www.nucleodoconhecimento.com.br/saude/burnout-em-docentes

Aydemir, O., & Icelli, I. (2013).Burnout: Risk factors. In S. Bährer-Kohler (Ed.). Burnout for Experts: Prevention in the Context of Living and Working (pp. 119-143), Basel, Switzerland: Springer.

Badawy, S. M. (2015). Egyptian Teachers’ Burnout: The Role of Work Environment Characteristics and Job Stress. Journal of Business and Management Sciences, 3(4), 101-110. Disponível em: http://pubs.sciepub.com/jbms/3/4/1

Batista, J. B. V. (2010). Síndrome de Burnout em professores do ensino fundamental: Um problema de saúde pública não percebido. (Tese de Doutorado). Programa de Pós-graduação em Saúde Pública, Centro de Pesquisas Aggeu Magalhães, Fundação Oswaldo Cruz, Recife.

Borges, L. O., Argolo, J. C. T., & Baker, M. C. S. (2006). Os Valores organizacionais e a Síndrome de Burnout: Dois momentos em uma maternidade pública. Psicologia: Reflexão &Crítica,19(1), 34-43. https://doi.org/10.1590/S0102-79722006000100006

Betoret, F. D., & Artiga, A. G. (2010). Barriers perceived by teachers at work, coping strategies, self-efficacy and burnout. Spanish Journal of Psychology, 13, 637-654. https://doi.org/10.1017/s1138741600002316

Carlotto, M. S. (2011). Síndrome de Burnout em professores: Prevalência e fatores associados. Psicologia: Teoria e Pesquisa, 27(4), 403-410. https://doi.org/10.1590/S0102-37722011000400003

Carlotto, M. S. (2014). Prevenção da síndrome de burnout em professores: um relato de experiência. Mudanças – Psicologia da Saúde, 22 (1), 31-39. http://dx.doi.org/10.15603/2176-1019/mud.v22n1p31-39

Carlotto, M. S., & Câmara, S. G. (2004). Análise fatorial do Maslach Burnout Inventory (MBI) em uma amostra de professores de instituições particulares. Psicologia em Estudo, 9(3), 499-505. https://doi.org/10.1590/S1413-73722004000300018

Carlotto, M. S., Câmara, S. G., Diehl, L., Ely, K., Freitas, I. M., & Schneider, G. A. (2018). Estressores ocupacionais e estratégias de enfrentamento. Rev. Subjetividades, 18(1), 92-105. http://dx.doi.org/10.5020/23590777.rs.v18i1.6462

Cemaloglu, N., & Sahin, E. D. (2007). Ögretmenlerin mesleki tükenmislik düzeylerinin farklidegiskenlere göre íncelenmesi. Kastamonuün.EgitimFak. Dergisi, 15(2), 465-484.

Chang, M. L. (2009).An Appraisal Perspective of Teacher Burnout: Examining the Emotional work of teachers. Educ Psychol Rev, 21, 193-218. https://doi.org/10.1007/s10648-009-9106-y

Correia, T., Gomes, A. R., & Moreira, S. (2010). Stresse ocupacional em professores do ensino básico: Um estudo sobre as diferenças pessoais e profissionais. In C. Nogueira, I. Silva, L. Lima, A. T. Almeida, R. Cabecinhas, R. Gomes, C. Machado, A. Maia, A. Sampaio, M. C. Taveira (Eds.). Actas do VII Simpósio de Investigação em Psicologia (pp. 1477-1493). Lisboa: Associação Portuguesa de Psicologia.

Cruz, R. M., Lemos, J. C., Welter, M. M., & Guisso, L. (2010). Saúde docente, condições e carga de trabalho. Revista Electrónica de Investigación y Docencia, 4, 147-160.Disponível em:https://www.academia.edu/27991122/Sa%C3%BAde_Docente_condi%C3%A7%C3%B5es_e_carga_de_trabalho

Dalcin, L., & Carlotto, M. S. (2018). Avaliação de efeito de uma intervenção para a Síndrome de Burnout em professores. Psic. Escol. Educ., 22(1), 141-150. https://doi.org/10.1590/2175-35392018013718

Diehl, L.. & Carlotto, M. S. (2020). Síndrome de Burnout em professores: Diferenças entre níveis de ensino. Research, Society and Development, 9(5), 1-15. http://dx.doi.org/10.33448/rsd-v9i5.2623

Farber, B. A. (1999). Inconsequentiality - the key to understanding teacher burnout. In R. Vanderberche & A. M. Huberman. Understanding and Preventing Teacher Burnout: A Sourcebook of international research and practice. Cambridge University Press.

Freudenberger, H. J. (1974). Staff burnout. Journal of Social Issues, 30(1), 159-163. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1974.tb00706.x

Gasparini, S. M., Barreto, S. M., & Assunção, A. A. (2006). Prevalência de transtornos mentais comuns em professores da rede municipal de Belo Horizonte, Minas Gerais, Brasil. Cadernos de Saúde Pública, 22(12), 2679-2691. https://doi.org/10.1590/S0102-311X2006001200017

Gil-Monte, P. R. (2008). El síndrome de quemarse por el trabajo (burnout) como fenómeno transcultural. Informació Psicologia, 91-92, 4-11. https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=2551783

Gomes A. R., Silva, M. J., Mourisco, S., Silva, S., Mota, A., & Montenegro, N. (2006). Problema e desafios no exercício da actividade docente: Um estudo sobre o stresse, burnout, saúde física e satisfação profissional em professores do 3o ciclo e ensino secundário. Revista Portuguesa de Educação, 19(1), 67-93. Disponível em: http://www.scielo.mec.pt/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0871-91872006000100004

Guglielmi, R. S., & Tatrow, K. (1998). Occupational stress, burnout, and health in teachers: A methodological and theoretical analysis. Review of Educational Research, 68(1), 61-69. https://doi.org/10.3102%2F00346543068001061

Leiter, M. P., & Maslach, C. (2016).Latent burnout profiles: A new approach to understanding the experience. Burnout Research, 3, 89-100. https://doi.org/10.1016/j.burn.2016.09.001

Lhospital, A. S., & Gregory, A. (2009).Changes in teacher stress through participation in prereferral intervention teams. Psychology in the schools, 46(10), 1098-1112. Disponível em: https://eric.ed.gov/?id=EJ867133

Lourenço, V. R., Valente, G. S. C., & Correa, L. V. (2020). Influências do trabalho na saúde mental docente da escola pública do Rio de Janeiro. Research, Society and Development, 9(6), 1-16. http://dx.doi.org/10.33448/rsd-v9i6.3250

Maslach, C., & Goldberg, J. (1998). Prevention of burnout: New perspectives. Applied & Preventive Psychology, 7, 63-74.https://psycnet.apa.org/doi/10.1016/S0962-1849(98)80022-X

Maslach, C., & Jackson, S. E. (1981).The measurement of experienced Burnout. Journal of Occupational Behaviour,2, 99-113.https://doi.org/10.1002/job.4030020205

Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016-june).Understanding the burnout experience: recent research and its implications for psychiatry. World Psychiatry, 15(2).103-111. https://dx.doi.org/10.1002%2Fwps.20311

Maslach, C., & Leiter, M. P. (2017). New insights into burnout and health care: Strategies for improving civility and alleviating burnout. Medical Teacher, 39(2), 160-163. https://doi.org/10.1080/0142159X.2016.1248918

Maslach, C., Schaufeli, W. B., & Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Ann Rev Psychol.,52, 397-422. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.52.1.397

McMurray, J. E., Linzer, M., Konrad, T. R., Douglas, J., Shugerman, R.,& Nelson, K. (2000). The Work Lives of Women Physicians.J. Gen Intern Med., 15(6), 372-380. https://dx.doi.org/10.1111%2Fj.1525-1497.2000.im9908009.x

Milićević-Kalašić, A. (2013). Burnout Examination. In S. Bährer-Kohler (Ed). Burnout for Experts: Prevention in the Context of Living and Working (pp.169-183).Basel, Switzerland: Springer.

Ministério da Educação de Moçambique. (2013). Plano Estratégico da Educação 2012-2016. Maputo: MINED.

Olivera, H. L. R., Balk, R. S., Graup, S., & Muniz, A. G. (2020). Percepções sobre saúde mental de professores e professoras de uma escola pública da fronteira oeste do Rio Grande do Sul. Research, Society and Development, 9(4), 1-16. http://dx.doi.org/10.33448/rsd-v9i4.3060

Patrão, I. (2016). Stress na profissão docente. In Conferência Portuguesa sobe Stresse na Profissão Docente: causas, consequências e medidas a tomar. Lisboa, FENPROF, 2 de fevereiro.

Pereira, A. S., Shitsuka, D. M., Parreira, F. J. Shitsuka, R. (2018). Metodologia da pesquisa científica. [e-book]. Santa Maria: Ed. UAB/NTE/UFSM. Disponível em: https://repositorio.ufsm.br/bitstream/handle/1/15824/Lic_Computacao_Metodologia-Pesquisa-Cientifica.pdf?sequence=1. Acesso em: 18 Abril de 2020.

Pinheiro, Â. F. S., Pena, K. A., & Lima, N. T. S. R. (2018). Estresse ocupacional em professores do ensino médio: fatores que contribuem para o adoecimento. Revista Cientifica Multidisciplinar Núcleo do Conhecimento, 4(10), 106-121.

Pocinho, M., & Capelo, M. R. (2009). Vulnerabilidade ao stress, estratégias de coping eautoeficácia em professores portugueses. Educação e Pesquisa, 35(2), 351-367. https://doi.org/10.1590/S1517-97022009000200009

Roazzi, A., Carvalho, A. D., & Guimarães P. V. (2000). Análise da estrutura de similaridade de Burnout: Validação da escala Maslach Burnout Inventory em professores. In Anais do V Encontro Mineiro de Avaliação Psicológica: Teorização e Prática, VIII Conferências Internacional de Avaliação Psicológica - Formas e Contexto e V Encontro Mineiro de Avaliação Psicológica: Teorização e Prática, (pp. 89-115). Belo Horizonte: PUC.

Salvagioni, D. A. J., Melanda, F. N., Mesas, A. E., Gonzaâlez, A. D., Gabani, F. L., & Andrade, S. M. (2017). Physical, psychological and occupational consequences of job burnout: A systematic review of prospective studies. PLOS ONE, 4, 1-29. 10.1371/journal.pone.0185781

Santos, A., Teixeira, A. R., & Queirós, C. (2018). Burnout e stress em professores: um estudo comparativo 2013-2017. Psicologia, Educação e Cultura, 22(1), 250-270. Disponível em: https://repositorio-aberto.up.pt/bitstream/10216/112287/2/269145.pdf

Souza, S., Souza, F. M. T., Barbosa, S. C., Lopes, I. R. S., & Fernandes, D. G. (2016). Síndrome de burnout e valores humanos em professores da rede pública estadual da cidade de João Pessoa: Um estudo correlacional. Análise Psicológica, 1(34), 119-131. Disponível em: http://www.scielo.mec.pt/pdf/aps/v34n2/v34n2a02.pdf

Suñer-Soler, R., Grau-Martín, A., Flichtentrei, D., Prats, M., Braga, F., Font-Mayolas, S., & Gras, M. A. (2014) The consequences of burnout syndrome among healthcare professionals in Spain and Spanish speaking Latin American countries. Burnout Research, 1(2), 82-89. http://dx.doi.org/10.1016/j.burn.2014.07.004

Tamayo, M. R., & Tróccoli, B. T. (2009). Construção e validação fatorial da Escala de Caracterização do Burnout-ECB. Estudos de Psicologia, 14(3), 213-221. https://doi.org/10.1590/S1413-294X2009000300005

Tibúrcio, A. & Moreno, C. R. C (2009). Síndrome de burnout em professores do ensino médio de escolas pertencentes à gerência regional de Educação e Inovação(GEREI) do Município de Tubarão (SC). Revista de Gestão Integrada em Saúde do Trabalho e Meio Ambiente, 4(1), 1-15. Disponivel em: http://www.interfacehs.sp.senac.br/

Vasconcelos, A. C. L., & Neves, M. Y. (2010). A saúde de professoras do ensino fundamental: relato de uma investigação. In M. Y. Neves et al. Subjetividade e Trabalho:a vida não é só isso que vê (pp. 27-50). João Pessoa.

Yong, Z., & Yue, Y. (2007). Causes for burnout among secondary and elementary school teachers and preventive strategies. Chinese Education and Society, 40(5), 78-85. https://doi.org/10.2753/CED1061-1932400508

Zhuwao, S., Setati, T. S., Rachidi, M. P., & Ukpere, W. I. (2015). Occupational stress and organisational commitment of employees at higher educational institution. Journal of Governance and Regulation, 4(4), 740-746. http://doi.org/10.22495/jgr_v4_i4_c6_p10

Downloads

Publicado

30/05/2020

Como Citar

ABACAR, M.; ALIANTE, G.; ANTÓNIO, F. Burnout em professores do ensino secundário. Research, Society and Development, [S. l.], v. 9, n. 7, p. e545973776, 2020. DOI: 10.33448/rsd-v9i7.3776. Disponível em: https://rsdjournal.org/index.php/rsd/article/view/3776. Acesso em: 29 set. 2024.

Edição

Seção

Objetos Educacionais